Front-end Developer kimdir? Bütün detallar və gələcək perspektivlər

İnternet həyatımızın ayrılmaz hissəsinə çevrildikdən sonra, veb saytların da önəmi sürətlə artdı. Bu sahədə fərqli vəzifələr, fərqli texnologiyalar və fərqli peşəkar rollar formalaşmağa başladı. Məhz bu peşəkar rollardan biri olan Front-end Developer günümüzdə ən çox tələb olunan ixtisaslardan sayılır. Bəs Frontend Developer kimdir, Necə Forentend Developer olmaq olar, bu sahəyə yönəlmək istəyənlər hansı texnologiyalara fokuslanmalıdırlar və “Frontend developer vakansiyası” ölkəmizdə və beynəlxalq səviyyədə necə görünür? Bu yazıda bu və digər suallara geniş cavab tapa, həmçinin Frontend kursları, Frontend developer maaşları və xüsusilə Xaricdə frontend developer maaşları mövzularını da əhatə edəcəyik.

Front-end Developer nə iş görür?

Front-end Developer, qısaca, veb saytların və ya veb tətbiqlərinin istifadəçi tərəfindən görünən hissəsini hazırlayan mütəxəssisdir. İstifadəçinin qarşısında olan hər şey – dizaynın ekrana necə oturması, rənglərin, düymələrin, formaların necə işləməsi, saytda keçidlərin, səhifələrin dəyişməsinin davranışı – hamısı front-end (öndə olan hissə) adlanır.

İstifadəçi sayta daxil olduqda gördüyü interfeys, orada yer alan funksiyalar, interaktiv elementlər, bütünlükdə vizual təcrübə Front-end Developerin əməyi sayəsində formalaşır. Məhz bu səbəbdən də Front-end Developer, dizaynerlə birlikdə işləyərək dizaynın kodlaşdırmasını icra edir, layihənin interfeysinin istər stolüstü kompüterlərdə, istər planşet və ya mobil telefonlarda (responsive dizayn) düzgün və funksional göstərilməsini təmin edir.

Front-end Developerin istifadə etdiyi əsas dillər

Bir Front-end Developerin əsas silahları üç dili əhatə edir:

1. HTML (HyperText Markup Language): Veb səhifənin strukturu bu dildə yazılır. Hər bir element (başlıq, mətn, şəkil, link və s.) HTML vasitəsilə yerləşdirilir. HTML, sadəcə olaraq, səhifənin “skeleti” kimi təsəvvür edilə bilər.

2. CSS (Cascading Style Sheets): HTML ilə qurulmuş struktura dizayn verir. Yazıların rəngi, ölçüsü, səhifənin dizaynı, row və column-ların quruluşu, məsafələr, effektlər, qısa desək, veb saytda görünüşlə bağlı bütün detalları tənzimləyən dildir.

3. JavaScript: Səhifəyə interaktivlik qazandıran dildir. Saytda düymələrə basıldığında açılan pəncərələr, menyular, animasiyalar və digər dinamik proseslər JavaScript vasitəsilə hazırlanır. Məhz JavaScript bu dillər arasından ən dinamik və tələbkar hissə hesab olunur. Çünki JavaScript vasitəsilə “arxa plandakı” (back-end) əməliyyatlarla da müəyyən səviyyədə ünsiyyət qurmaq, qismən data emalı aparmaq mümkündür.

Bu dillərlə yanaşı, günümüzdə TypeScript, SASS/SCSS, Less, PostCSS kimi texnologiyalar da geniş yayılıb. Bunlar kodlaşdırmanı daha asan və səmərəli edir, strukturlaşdırmanı yaxşılaşdırır. Xüsusilə TypeScript, JavaScript-in üst qatında yazılmış bir dildir və kodun daha sabit və daha böyük komandalarda işləyə biləcək formada saxlanmasına kömək edir.

Yeni nəsil Front-end texnologiyalar və frameworklər

Zaman keçdikcə, daha dinamik veb saytlar yaratmaq tələbi artdıqca JavaScript frameworkləri də populyarlaşdı. Günümüzdə ən məşhur front-end frameworklərindən və kitabxanalarından bəziləri:

• React.js: Facebook (Meta) tərəfindən dəstəklənən, virtual DOM anlayışı ilə sürətli işləyən, komponent əsaslı bir JavaScript kitabxanasıdır.
• Vue.js: Sadə quruluşa malik olub asan öyrənilən, lakin böyük layihələri də idarə edə bilən sürətli frameworkdür.
• Angular: Google tərəfindən dəstəklənən, geniş funksiyalara və güclü arxitekturaya sahib olan tam çərçivədir (framework). Böyük şirkətlərin enterprise səviyyəli layihələri üçün sıx istifadə edilir.
• Svelte: Yeni nəsil frameworklərdən sayılır, kompilyasiya prinsipi ilə fərqlənir. Bu da müəyyən ssenarilərdə daha yüngül və sürətli tətbiqlər yaratmağa imkan verir.

Bu frameworklər Front-end Developerin hərtərəfli biliklərini daha da dərinləşdirir və böyük həcmli, kompleks tətbiqlərin hazırlanmasında əvəzsiz rol oynayır.

Necə Forentend Developer olmaq olar?

Necə Forentend Developer olmaq olar? sualına cavab vermədən öncə onu qeyd etmək lazımdır ki, bu sahədə uğur qazanmaq üçün əsasən davamlı öyrənmə, yenilənən texnologiyalara uyğunlaşma və praktika çox vacibdir. Müəyyən bir planla irəliləməyi təklif etmək olar:  

1. HTML və CSS öyrənmək: Əsas olaraq HTML-i mənimsəmək, səhifənin strukturunu yaratmaqdan başlayır. Ardınca CSS ilə ünsiyyətə girərək, dizaynı formalaşdırmağı öyrənmək lazımdır. Əsas konseptlər (flexbox, grid, position, box model, responsive dizayn və s.) mütləq bilinməlidir.

2. JavaScript əsasları: Front-endin dinamik hissəsi üçün JavaScript zəruridir. Əsas sözlər, dəyişənlər (var, let, const), obyektlər, array-lər, funksiyalar, DOM manipulyasiyaları və s. ətraflı şəkildə mənimsənməlidir.

3. React, Angular və ya Vue kimi frameworkü seçmək: Təcrübə qazandıqdan sonra ən azı bir frameworkü peşəkar səviyyədə öyrənmək vacibdir. Çox frameworkə səthi şəkildə baş vurmaqdansa, bir frameworkü dərindən bilmək daha səmərəlidir. Sonradan, ehtiyac yaranarsa, digər frameworklərlə də tanış olmaq mümkündür.

4. Layihələr və portfolio: Real layihələrdə iştirak etmək və ya öz kiçik layihələrinizi yaratmaq çox vacibdir. Bu həm texniki biliklərinizi dərinləşdirir, həm də potensial işəgötürənlər üçün önəmli göstərici olur.

5. Daimi inkişaf: Texnologiyalar sürətlə dəyişir. Mütəmadi olaraq yeniliklərlə tanış olmaq, dokumentasiya oxumaq, yeni versiyaların dəyişikliklərini izləmək, kod nümunələri ilə işləmək, git-lə versiya izləmə bacarıqlarını təkmilləşdirmək uğurun əsas açarlarından biridir.

Frontend kursları

Hazırda Azərbaycanda və dünyada Frontend kursları kifayət qədər geniş yayılıb. Bu kurslar, adətən, nəzəriyyə ilə yanaşı, praktiki layihələr və tapşırıqlarla zəngin olur. Kurslar fərqli formatlarda ola bilər:

• Əyani dərslər: Məşhur təhsil mərkəzləri və proqramlaşdırma məktəbləri tərəfindən təşkil edilir. Digər tələbələrlə qarşılıqlı əlaqə imkanı yaradır və müəllimlərlə birbaşa ünsiyyət qurmaq üstünlüyü verir.
• Onlayn platformalar: Coursera, Udemy, edX, Pluralsight kimi onlayn təhsil platformalarında müxtəlif səviyyələrə uyğun front-end dərsləri tapmaq mümkündür. Bir çoxu həm ödənişli, həm ödənişsiz təlimlər təqdim edir.
• Bootcamp proqramları: Sürətli şəkildə öyrənmək istəyənlər üçün ideal variantdır. Bootcamp-lərdə qısa müddətdə (adi halda 3-6 ay) intensiv şəkildə HTML, CSS, JavaScript və bir framework öyrədilir.

Frontend kursları zamanı layihələr üzərində çalışmağa, komandada işləmə təcrübəsinə diqqət etmək çox vacibdir. Kursu bitirdikdən sonra əldə etdiyiniz bilik və portfolio sizə “Frontend developer vakansiyası” axtarışında ciddi üstünlük təmin edəcək.

Front-end Developer vakansiyaları və bu sahənin tələbi

Texnoloji inkişafla bərabər, Frontend developer vakansiyası şirkətlərin əsas tələblərindən birinə çevrilir. İstər yerli, istər qlobal startaplar, istərsə də böyük korporasiyalar daim öz veb tətbiqlərinin görünən hissəsini inkişaf etdirəcək mütəxəssislər axtarırlar. Bu tələbin əsas səbəblərindən biri, istifadəçilərin daha gözəl və rahat interfeysə ehtiyacı olmasıdır.

Günümüzdə sırf “statik” saytlardan dinamik, real vaxtda məlumat mübadiləsi edən “single-page application”lara (SPA) keçid etməklə, Front-end Developerlər şirkətlər üçün önəmli rol oynayırlar. Bundan əlavə, mobil uyumluluq, SEO optimizasiyası, səhifə yüklənmə sürəti kimi parametrlərə də böyük şirkətlər çox diqqət ayırır. Bütün bu proseslərin düzgün idarə edilməsi üçün peşəkar front-endçi komandada olmalıdır.

Front-end developer vakansiyası üçün tələblər adətən aşağıdakıları əhatə edir:

• HTML5, CSS3, JavaScript (ES6+) bilikləri
• Hər hansı bir JavaScript frameworkü (React, Angular, Vue və s.) təcrübəsi
• Versiya nəzarət sistemi (Git) bilikləri
• Responsiv dizayn anlayışı
• Performance optimizasiya metodları

Daha böyük layihələrdə və beynəlxalq şirkətlərdə TypeScript, Redux, Next.js, Nuxt.js kimi əlavə texnologiyalara da tələbat olur.

Frontend developer maaşları

Front-end Developer maaşları bir sıra faktorlardan asılıdır: təcrübə səviyyəsi, bilik dərinliyi, framework biliyi, şirkətin ölçüsü və sektoru, ölkənin iqtisadi durumu və s. Azərbaycanda Frontend developer maaşları yeni başlayanlar üçün orta hesabla 800-1200 AZN (Junior) aralığında dəyişə bilər. Təcrübə artdıqca maaş da yüksəlir, orta səviyyəli (Middle) Front-end Developer maaşları 1500-2500 AZN aralığında, yüksək səviyyəli (Senior) mütəxəssislər isə 3000+ AZN qazana bilərlər. Təbii ki, bu rəqəmlər ortalama götürülüb və fərqli şirkətlərdə, fərqli layihələrdə dəyişiklik göstərə bilər.

Xaricdə frontend developer maaşları isə daha yüksəkdir və regiondan asılı olaraq, daha geniş aralıqda dəyişir. Məsələn, ABŞ-da (xüsusilə San Francisco, New York kimi şəhərlərdə) Senior Front-end Developer illik 100-150 min dollar və ya daha artıq qazana bilər. Avropa ölkələrində isə (Almaniya, Niderland, İsveç və s.) illik 50-90 min avro aralığı mütəxəssisin təcrübəsindən asılı olaraq dəyişir. Ucuz yaşayış xərclərinə malik şərqi Avropa ölkələrində bu rəqəmlər nisbətən az, ancaq yenə də yerli bazar üçün çox cəlbedici olur.

Beynəlxalq bazarda Front-end Developerə tələb

Artıq qloballaşma sayəsində beynəlxalq bazara çıxmaq çox asandır. Əsas şərt yüksək səviyyədə texniki bacarıq və dil biliyidir (ingilis dili xüsusilə vacibdir).

• Freelance platformaları (Upwork, Fiverr, Toptal və s.) vasitəsilə müxtəlif ölkələrin şirkətlərinə remote (uzaqdan) xidmət göstərmək, layihələr götürmək mümkündür.
• Bir çox şirkət ofisə gəlmədən (remote) işləmək imkanı təklif edir. Bu, dünyanın istənilən yerindən Front-end Developer kimi işləməyə imkan yaradır.
• Beynəlxalq İT şirkətlərində, startaplarda işləmək karyera prespektivlərini daha da genişləndirir. Bu cür şirkətlər ən yeni texnologiyalardan istifadə edir, daha böyük miqyaslı layihələr üzərində işləyir və maaş məsələsində də daha rəqabətli təkliflər edirlər.

Beləliklə, beynəlxalq bazarda front-endə tələbat yüksəkdir və yüksək olaraq qalmağa davam edəcək. Çünki veb texnologiyaları sürətlə inkişaf edir və bizneslər rəqəmsal transformasiyaya çox önəm verirlər.

Gələcəyin Front-end Developerləri

Front-end sahəsi durmadan inkişaf edir. Browser texnologiyaları yenilənir, JavaScript-in yeni versiyaları, yeni frameworklər, “Serverless” həllər, Progressive Web Applications (PWA), WebAssembly və digər innovasiyalar front-endin gələcək perspektivlərini göstəricisidir.

• Web Components: Müxtəlif böyük şirkətlər (Google, Mozilla) standartlaşdırılmış veb komponentləri inkişaf etdirir. Bu da developerlərə daha modular və təkrar istifadə edilə bilən komponentlər yaratmaq imkanı verir.
• AI və Front-end: Süni intellekt (AI) texnologiyalarının vebə inteqrasiyası nəticəsində müəyyən elementlərin avtomatlaşdırılması, “chatbot”ların quraşdırılması, sürətli interaktivlik kimi sahələrdə front-endcilərin bacarıqları daha da qiymətli olacaq.
• 3D və VR/AR texnologiyaları: Gələcəkdə veb saytlar sadəcə mətn və şəkillə məhdudlaşmayacaq. Artırılmış reallıq (AR) və virtual reallıq (VR) elementlərinin inteqrasiyası, 3D modellərin brauzerlərdə göstərilməsi kimi sahələrdə front-end developerlərin bilikləri əsas rol oynayacaq.

Odur ki, davamlı öyrənmək, yeni texnologiyaları sınaqdan keçirmək bu peşəkar yolun ayrılmaz hissəsidir.